Druk litograficzny – co to jest?
Druk litograficzny, znany również jako litografia, to technika druku płaskiego oparta na zasadzie odpychania się tłuszczu i wody. Uważa się ją za poprzedniczkę dominującego dziś druku offsetowego.
Litografia – co to jest i na czym polega?
W procesie litografii rysunek przeznaczony do powielania wykonuje się na specjalnym kamieniu – tzw. kamieniu litograficznym lub metalowej płycie. Na powierzchnię kamienia zatłuszczającą kredką lub tuszem litograficznym nanosi się rysunek, wytrawiany następnie roztworem kwasu azotowego i gumy arabskiej, aby miejsca niepokryte rysunkiem przyciągały wodę, a pokryte – farbę. Dzięki temu miejsca niezarysowane tuszem lub kredką tłuszczową stają się oleofobowe, czyli nie przyjmują farby. Kamienna matryca dodatkowo przemywana jest terpentyną. Następnie nakłada się farbę, która przylega wyłącznie do zatłuszczonych miejsc. Sam proces drukowania (czy raczej powielania odbitek) polega na dociskaniu kamienia do zwilżonego papieru za pomocą specjalnej prasy litograficznej. Dziś można wykonywać to mechanicznie, kiedyś zaś tylko ręcznie, co zresztą – warto wspomnieć – nadal jest stosowane przez osoby wykorzystujące litografię w procesach artystycznych. W wyniku opisach czynności uzyskujemy precyzyjne i szczegółowe odbitki, praktycznie w nieograniczonej liczbie egzemplarzy, a sama technika jest nadal popularna w grafice artystycznej i reprodukcji dzieł sztuki.
Historia i rozwój techniki druku litograficznego
Litografia została wynaleziona w 1798 roku przez niemieckiego grafika Aloisa Senefeldera. Można powiedzieć, że i w tym przypadku potrzeba okazała się matką wynalazku. Młody Senefelder bowiem bez sukcesu próbował swoich sił w dramaturgii i szukając tanich sposobów na rozpropagowanie swoich dzieł wpadł na pomysł ich powielania. Początkowo jako podłoże wykorzystywano kamienie litograficzne, głównie wapienne. Z czasem technika ta ewoluowała, wprowadzając metalowe płyty i różne metody przygotowania matryc, co umożliwiło drukowanie na większą skalę. Sam wynalazca swoją technikę nazywał drukiem chemicznym lub drukiem kamiennym, a nazwa litografia (z języka greckiego: „lithos” – kamień i „graphein” – pisać) została procesom nadana później.
Inne techniki litograficzne
Litografia, tak jak już wspominaliśmy, to rodzaj techniki druku płaskiego, pierwotnie stosowana w powielaniu rysunkowych pejzaży, portretów, ilustracji książek, plakatów. Jednak istnieją pewne odmiany tej techniki graficznej, jak np. kamienioryt czy kwasoryt, które zalicza się do druku wklęsłego. W tym miejscu warto także wspomnieć o algrafii (aluminografii), wynalezionej w 1892 r., technice będącej niejako pochodną litografii i będącą jej młodszą siostrą – tu matrycą staje się nie kamień, ale cienka płyta aluminiowa, na którą – po chemicznej obróbce – nanoszony jest negatyw rysunku.
Zastosowania druku litograficznego we współczesnym świecie
Obecnie litografia znajduje zastosowanie głównie w sztuce i grafice artystycznej. Artyści wykorzystują tę technikę do tworzenia unikatowych dzieł, ceniąc ją za możliwość uzyskania subtelnych przejść tonalnych i precyzyjnych linii. Wśród twórców, którzy w swojej pracy artystycznej korzystali z litografii jako techniki artystycznej, jest wiele słynnych postaci – np. Eugène Delacroix, Edvard Munch, Henri de Toulouse-Lautrec, Alphonse Mucha, Pablo Picasso, Salvador Dalí, Henri Matisse, Marc Chagall i René Magritte. W Polsce prace litograficzne tworzyli m.in. Leon Wyczółkowski, Jan Kanty Gumowski i Jan Lebenstein.
Litografia jest również stosowana w edukacji artystycznej oraz w niektórych specjalistycznych dziedzinach, takich jak produkcja map czy dokumentów, także tych zabezpieczanych przed fałszerstwem.
Krajobraz z cyprysami, litografia kolorowa, autor: Henri-Edmond Cross, 1897.